Trên toàn cầu có gần như 24 loài mai thuộc họ mai, tức thị chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ gần giống như hoa đào.
Trên đất nước Việt Nam, người ta thường biết tới ở những nơi mua bán mai vàng qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc trưng xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai trùng hợp hay mai thiên nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao lớn có lúc đạt đến chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lây lất mùi gỗ rất dễ chịu và mát, không nồng và đậm như 1 vài loài hoa khác.
Hoa Mai có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn suôn sẻ láng, màu xanh, da bóng và mọc cao to như cổ thụ.
Hoa mai tại Việt Nam có 18 loại như sau:
1 – Mai năm cánh: Loại mai vàng mọc phổ thông tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho đến Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh trùng hợp, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa ko phổ quát và rậm như 1 số loài mai khác mà nở lác đác.
Nhưng nếu lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng tinh ma cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả một dòng suối. Hương thơm chan chứa và lan tỏa cả một vùng rộng to. Ở một số ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và rải rác không quy tụ.
2 – Mai núi: Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh đa dạng hơn từ 12 cho tới 18 cánh, có khi còn Hơn thế nữa. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống chủ yếu bằng khá sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cùng với khí hậu ẩm ướt của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện phổ thông tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
3 – Mai chủy: Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất lớn, hoa phổ thông, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có nghĩa là chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
4 – Mai động, mai Sẻ: Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng sắp biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông lác đác. Ví như chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn ví như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động.
Mai động và mai sẻ mọc tản mát trong khoảng các tỉnh giấc từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5 – Mai tầm gửi, mai Tỳ bà, mai Vương: Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ to to, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút dưỡng chất từ đất, một phần hút dưỡng chất từ cây mà chúng bám vào.
không giống các loại chùm gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai chùm gửi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai tầm gửi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cùng với những khối u dị thường. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra trong khoảng những khối u đấy. Hoa trổ khá dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6 – Mai hương, mai thơm hay mai ngự: Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn hồ hết các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc thù và chắc hẳn là nồng thắm hơn đa số các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với tính chất đặc thù của loài mai vàng năm cánh này.
Ở Bến Tre cũng có không ít loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm. Loại mai vang ben tre thơm hơn những loại thường ngày mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng phái mến chuộng sử dụng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7 – Mai châu (Mai trâu): Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này lớn một cách lạ lùng, cánh lớn và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có trục đường kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8 – Mai liễu: Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, dong dỏng dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9 – Mai nhọn: Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có dạng hình tương tự.
10 – Mai Cà Ná: Là loại mai đặc biệt mọc tại lãnh hải Cà Ná thuộc tỉnh Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, trót lọt láng và có răng cưa quang quẻ rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11 – Mai Vĩnh Hảo: Vào địa phận của tỉnh Bình Thuận, thuộc thị xã Tuy Phong, phố Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng tình cờ nức tiếng nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc thù của vùng này, không khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc thù rất lâu tàn.
12 – Mai tứ quý: Loài mai đặc trưng của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau lúc cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trĩnh và giống hình một đóa hoa mai.
Do thuộc tính nở 2 lần trên cộng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông loáng thoáng nói quanh năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây phát triển rất lớn và cao nhưng đa số là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và vững chắc.
13 – Mai giảo: Là loại mai có không ít cánh được ghép lại trong khoảng phổ quát loại mai khác nhau trên cộng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đó ghép nhánh của các loại mai khác vào để tạo ra đời một loại mai có cực nhiều cánh, cực nhiều màu sắc trên cùng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy cực nhiều hiện nay trên thị trường mai tết.
6 loại mai trên thế giới:
1 – Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên): Tên kỹ thuật là Ochna integerrima. Hoa mai có trong khoảng 5 tới 9 cánh, lúc nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ ko xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm đông đảo cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, đa số mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung.
Chúng là loài cây hoang dại cũng có phân bố ở một số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ.
Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường sử dụng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng tăng cường số lượng cánh lên rất cao. Không chỉ có vậy mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
2 – Mai vàng Nam Phi: Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna gồm những dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong ấy có hai loài phổ quát là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện rất nhiều tại vùng Koppie.
Loài Ochna pulchra cao khoảng 37m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dã ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, pah62n thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có hai màu vàng và hồng. Thêm vào đó ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam. Bên cạnh đó, bạn có thể xem thêm những nơi thu mua mai tại: cần bán mai vàng nếu như bạn muốn thanh lý mai ở Việt Nam nhé.
3 – Mai vàng Myanmar (Miến Điện): Ở đất nước Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là Ochna serrulata gần giống với loại mai Nam Phi. Tuy thế hình thức của hoa mai có khác tí đỉnh ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, còn đó rất lâu trước khi rụng hoàn toàn.
4 – Mai vàng Indonesia: Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Đông đảo đều có xuất xứ từ Châu Phi, tuy thế do địa chất không giống nhau nên chúng có thiết kế lớn hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
5 – Mai vàng Madagascar: Là loại mai có tên công nghệ là Ochna greveanum với năm cánh tròn trịa, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
6 – Mai vàng Châu Phi: Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên kỹ thuật khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng đôi khi lại thiên nhiên nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa thon dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở nên màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.